스토크스 정리와 발산 정리

수학이야기/Calculus 2019. 11. 25. 19:18
반응형

스토크스 정리(Stoks' theorem)는 3차원에서 그린 정리라 생각하면 된다.

$S$는 구간별로 매끄러운 곡선으로 닫힌 구간별로 매끄러운 단순 곡면이라 하자. 곡면의 방향은 경계인 곡선의 양의 방향을 유도한다. $F$는 곡면 $S$를 포함한 $\mathbb{R}^3$의 열린 영역에서 정의된 연속인 편도함수를 가진 벡터장이라고 하면
$$\int_{C}\mathbf{F}\cdot d \mathbf{r}=\iint \limits_{S} \text{curl} \mathbf{F} \cdot d \mathbf{S}$$

증명 특별한 경우

곡면 $S$는 아래와 같이 주어졌다고 하자.

$$z=g(x,y),\quad (x,y) \in D$$

$g$는 연속인 이계 편도함수를 가지고 $D$는 곡선 $C$의 평면 위로의 정사영인 곡선 $C_1$이 경계인 단순 영역이다.

$$\mathbf{F}=P\mathbf{i}+Q \mathbf{j}+R \mathbf{k}$$

$P,Q,R$은 편도함수가 연속이라고 하자.

$(x,y,g(x,y))$에서 $P,Q,R$의 편도함수가 있다면 아래와 같이 적을 수 있다.

$$\iint \limits_{S} \text{curl} \mathbf{F} \cdot d \mathbf{S} = \iint \limits_{D} \left[ -\left( \frac{ \partial R}{\partial y} - \frac{ \partial Q}{\partial z} \right) \frac{ \partial z}{\partial x} -\left( \frac{ \partial P}{\partial z} - \frac{ \partial R}{\partial x} \right) \frac{ \partial z}{\partial y} +\left( \frac{ \partial Q}{\partial x} - \frac{ \partial P}{\partial y} \right) \right]d \mathbf{A} $$

$$x=x(t),\;\;y=(t)\;\;a \leq t \leq b$$

이 곡선 $C_1$을 매개변수 방정식이라면 곡선 $C$의 매개변수 방정식은

$$x=x(t)\;\;y=y(t)\;\;z=g(x(t),y(t))\quad a \leq t \leq b$$

연쇄법칙으로 아래와 같이 계산할 수 있다.

$$ \begin{split} \int_{C}\mathbf{F}\cdot d \mathbf{r} & =\int_{a}^{b} \left( P \frac{d x}{dt} +Q \frac{d y}{ dt} +R \frac{dz}{dt} \right) dt \\&  =\int_{a}^{b} \left[ P \frac{d x}{dt} +Q \frac{d y}{ dt} +R \left( \frac{\partial z}{\partial x} \frac{dx}{dt} + \frac{\partial z}{\partial y} \frac{dy}{dt} \right) \right] dt \\& =\int_{a}^{b} \left[ \left(P + R \frac{\partial z}{\partial x} \right) \frac{d x}{dt} +\left( Q +R \frac{\partial z}{\partial y} \right) \frac{dy}{dt} \right] dt \\& =\int_{C} \left(P + R \frac{\partial z}{\partial x} \right) d x +\left( Q +R \frac{\partial z}{\partial y} \right) dy \\& =\iint \limits_{D} \left[ \frac{\partial}{\partial x}\left( Q +R \frac{\partial z}{\partial y} \right) -\frac{\partial}{\partial y}\left(P + R \frac{\partial z}{\partial x} \right) \right] d \mathbf{A} \end{split}$$

맨 마지막 줄을 다시 연쇄 법칙으로 정리하면 마무리된다.

$$\begin{split}\int_{C} \mathbf{F} \cdot d \mathbf{r} &= \iint \limits_{D} \left[ \left( \frac {\partial Q} {\partial x}+ \frac {\partial Q }{\partial z} \frac {\partial z }{\partial x} +\frac {\partial R} {\partial x} \frac{\partial z} {\partial y} + \frac{\partial R} {\partial z} \frac{\partial z} {\partial x} \frac{\partial z} {\partial y} +R \frac{\partial^2  z}{\partial x \partial y} \right)  - \left( \frac {\partial P} {\partial y} + \frac{\partial P}{\partial z} \frac {\partial z} {\partial y} +\frac{\partial R }{\partial y} \frac {\partial z} {\partial x} + \frac{\partial R} {\partial z} \frac{\partial z} {\partial y} \frac {\partial z} {\partial x} +R \frac{\partial^2 z}{\partial y \partial x} \right) \right] d \mathbf{A}\\& = \iint \limits_{D} \left[ -\left( \frac{ \partial R}{\partial y} - \frac{ \partial Q}{\partial z} \right) \frac{ \partial z}{\partial x} -\left( \frac{ \partial P}{\partial z} - \frac{ \partial R}{\partial x} \right) \frac{ \partial z}{\partial y} +\left( \frac{ \partial Q}{\partial x} - \frac{ \partial P}{\partial y} \right) \right]d \mathbf{A}\end{split} $$

마지막 정리는 발산(divergence) 정리이다.

$E$는 단순 입체 영역이고 $S$는 $E$의 경계인 양의 방향이 주어진 곡면이라 하자. $\mathbf{F}$는 $E$에서 편도함수가 연속인 성분 함수를 가지는 벡터장이라고 하면
$$\iint \limits_{S}\mathbf{F}\cdot d \mathbf{S}=\iiint \limits_{E} \text{div} \mathbf{F} \cdot d \mathbf{V}\tag{1}$$

$\mathbf{F}=P\mathbf{i}+Q \mathbf{j}+R \mathbf{k}$라고 하면

$$\text{div} \mathbf{F}=\nabla \cdot \mathbf{F}=\frac{ \partial P}{\partial x} + \frac{ \partial Q}{\partial y} + \frac{ \partial R}{\partial z}$$

$$\iiint \limits_{E} \text{div} \mathbf{F} d V = \iiint \limits_{E} \frac{ \partial P}{\partial x}d V + \iiint \limits_{E} \frac{ \partial Q}{\partial y}d V + \iiint \limits_{E} \frac{ \partial R}{\partial z} d V\tag{2}$$

$\mathbf{n}$이 곡면 $S$의 바깥으로 향하는 단위 법선 벡터라면 좌변에 있는 면적분은 아래와 같다.

$$ \begin{split} \iint \limits_{S} \mathbf{F} \cdot d \mathbf{S} & = \iint \limits_{S} \mathbf{F} \cdot \mathbf{n}dS = \iint \limits_{S}(P\mathbf{i}+Q \mathbf{j}+R \mathbf{k})\cdot \mathbf{n}dS \\ & = \iint \limits_{S} P\mathbf{i} \cdot \mathbf{n}dS + \iint \limits_{S} Q \mathbf{j} \cdot \mathbf{n}dS + \iint \limits_{S} R \mathbf{k} \cdot \mathbf{n}dS \end{split}\tag{3}$$

(2)와 (3)을 비교하면 아래를 보이면 정리를 증명할 수 있다.

$$\iint \limits_{S} P\mathbf{i} \cdot \mathbf{n}dS = \iiint \limits_{E} \frac{ \partial P}{\partial x}d V $$ $$\iint \limits_{S} Q \mathbf{j} \cdot \mathbf{n}dS = \iiint \limits_{E} \frac{ \partial Q}{\partial y}d V $$ $$\iint \limits_{S} R \mathbf{k} \cdot \mathbf{n}dS = \iiint \limits_{E} \frac{ \partial R}{\partial z} d V \tag{4}$$

(4)를 증명하자.

$$E=\{(x,y,z)|(x,y) \in D,\;\;u_1(x,y) \leq z \leq u_2(x,y) \}$$

여기서 $D$는 $E$의 $xy$평면 위로의 정사영이다.

$$\iiint \limits_{E} \frac{ \partial R}{\partial z} d V =\iint \limits_{D} \left[ \int_{u_1(x,y)}^{u_2(x,y)} \frac{\partial R}{\partial z} (x,y,z) dz \right] d A$$

$$\iiint \limits_{E} \frac{ \partial R}{\partial z} d V =\iint \limits_{D} \left[ R(x,y,u_1(x,y))-R(x,y,u_2(x,y)) \right] d A$$

경계면 $S$에서 $S_1$은 바닥면 $S_2$는 윗면 $S_3$는 $xy$평면과 수직인 옆면이라고 하자. (구와 같을 때는 $S_3$이 나타나지 않을 수 있다.)

$$\iint \limits_{S_3}R \mathbf{k}\cdot \mathbf{n} d S=0$$

이므로 신경 쓰지 않아도 된다. 따라서

$$\iint \limits_{S}R \mathbf{k}\cdot \mathbf{n} d S=\iint \limits_{S_1}R \mathbf{k}\cdot \mathbf{n} d S+\iint \limits_{S_2}R \mathbf{k}\cdot \mathbf{n} d \tag{5}S$$

$S_2$의 방정식은 $z=u_2(x,y)$이고 법선 벡터는 위쪽이므로

$$\iint \limits_{S_2}R \mathbf{k}\cdot \mathbf{n} d S=\iint \limits_{D}R (x,y,u_2(x,y))dA$$

$S_1$의 방정식은 $z=u_1(x,y)$이고 법선 벡터는 아래쪽이므로

$$\iint \limits_{S_1}R \mathbf{k}\cdot \mathbf{n} d S=-\iint \limits_{D}R (x,y,u_1(x,y))dA$$

따라서 (5)를 정리하면 아래와 같다.

$$\iint \limits_{S}R \mathbf{k}\cdot \mathbf{n} d S = \iint \limits_{D}\left[R (x,y,u_2(x,y))-R (x,y,u_1(x,y))\right]dA = \iiint \limits_{E} \frac{ \partial R}{\partial z} d V$$

같은 방법으로 나머지를 증명하여 마무리할 수 있다.

$\blacksquare$

https://en.wikipedia.org/wiki/Divergence_theorem

 

Divergence theorem - Wikipedia

"Gauss's theorem" redirects here. For Gauss's theorem concerning the electric field, see Gauss's law. "Ostrogradsky theorem" redirects here. For Ostrogradsky's theorem concerning the linear instability of the Hamiltonian associated with a Lagrangian depend

en.wikipedia.org

 

반응형